Với trợ lực từ chính sách của Nhà nước nhằm bảo tồn, phát huy giá trị sản phẩm truyền thống, nghề truyền thống của đồng bào DTTS; sự nỗ lực của chính những chủ thể, nghề truyền thống đang dần hồi sinh. Đặc biệt, nghề truyền thống đã bắt đầu gắn với phát triển du lịch mở ra cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho nhiều hộ đồng bào DTTS.

Nguy cơ mai một

Với đồng bào các dân tộc Tây Nguyên từ bao đời nay, những sản phẩm từ nghề dệt,  đan lát, nghề gốm…luôn gắn bó, được bà con sử dụng hàng ngày. Tuy nhiên, trong thời kỳ hội nhập đến từng bản làng, nhiều người cũng đã thay đổi thích ứng, nhất là lớp trẻ. Do vậy, một thời, trong những nếp nhà sàn của đồng bào đã thiếu đi khung dệt, ít bắt gặp hình ảnh những người già, tay thoăn thoắt đan gùi, đan giỏ…như xưa.

Ngồi trước hiên nhà dài truyền thống, ông Y Krúr Ayun, xã Cư Né, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk chăm chú luồn nan đan những chiếc gùi xinh xắn. Đây là vật dụng mà phụ nữ Ê Đê thường dùng để lên rẫy gùi lương thực, ra bến gùi nước và đựng đồ khi đi chợ.

Ông Y Krúr bảo: “Chiếc gùi không chỉ là vật dụng không thể thiếu trong đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt thường ngày của người Ê Đê, mà là món quà của người chồng tặng vợ, người cha tặng con gái của mình. Thế nhưng, ở đây bây giờ chỉ còn vài người lớn tuổi đan gùi, còn đa số các bạn trẻ chẳng ai muốn làm công việc này nữa, nghề đan lát truyền thống của cha ông khó duy trì”.

Không chỉ chiếc gùi, trước đây người dân các buôn làng chủ yếu sử dụng sản phẩm tre, nứa như rổ, rá, sàng, mẹt, đồ bắt cá… Khi kinh tế – xã hội ngày càng phát triển, đồ dùng sinh hoạt cũng phong phú, bà con cũng chuyển sang chọn những thứ mới mẻ, bắt mắt ngoài thị trường, ít ai chọn mua, sử dụng đồ đan lát thủ công như trước.

“Sản phẩm hiện đại đủ mọi chất liệu nhựa, nhôm, inox… ngày càng phổ biến, giá thành rẻ, trong khi nguyên liệu đan lát trong tự nhiên như lồ ô, tre, nứa,… thì ít dần. Người biết đan lát đều đã già và ngày càng ít đi”, ông Y Krúr giauxi bày.

Cũng giống như đan lát, nghề dệt truyền thống có vị trí quan trọng trong đời sống đồng bào ở các buôn làng Tây Nguyên.Trăn trở với nghề dệt thổ cẩm truyền thống, bà H’Wiêt Byă ở buôn Kplang, xã Tân Tiến, huyện Krông Pắk vẫn ngày ngày miệt mài bên khung cửi, tạo ra những sản phẩm thổ cẩm họa tiết sắc sảo, hoa văn đẹp mắt.

Bà H’Wiêt kể: Từ nhỏ bà đã thấy mẹ hằng ngày ngồi bên khung cửi dệt thổ cẩm làm chăn đắp, may đồ cho mọi người trong gia đình. Rồi mẹ dạy cho cách giăng khung, luồn chỉ, dệt những tấm vải thổ cẩm. Đến 15 tuổi, tôi đã thuần thục nghề, dệt nhiều sản phẩm cho gia đình sử dụng. Để tạo ra nhiều họa tiết, hoa văn đẹp, bà còn học hỏi thêm từ các bà, các cô trong buôn và học được nhiều kỹ năng tạo hoa văn rất đẹp. Vì thế, sản phẩm thổ cẩm của bà vẫn được nhiều người tìm mua.

Tuy nhiên, điều khiến bà H’Wiêt băn khoăn nhất, là không còn ai nối tiếp nghề của mình. Ngay cả các con gái của bà cũng không mặn mà kế nghiệp của mẹ. “Không có người kế cận, e rằng nghề dệt truyền thống của gia đình có lẽ cũng theo tôi về với ông bà”, bà H’Wiêt nói.

Ông Y Kiêm Byă, Trưởng buôn Kplang cho biết: Trước đây buôn Kplang có nhiều người dệt thổ cẩm, nhưng đến nay cả buôn chỉ còn 2 người dệt thổ cẩm là bà H’Wiêt Byă và H’Win Byă.

Trăn trở với nghề

Buôn Ako Dhong, thành phố Buôn Ma thuột nổi danh là buôn cổ. Buôn còn giữ được nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Ê Đê. Tuy nhiên, đến nay cả buôn chỉ còn khoảng 4-5 người dệt thổ cẩm, vài người còn giữ nghề đan lát hầu hết đã lớn tuổi.

Đau đáu giữ nghề, già Ama H’Loan dù tuổi cao vẫn miệt mài đan những chiếc gùi bán cho người dân trong buôn, khách du lịch. Già ama H’Loan là một trong rất ít người ở buôn Ako Dhong này còn giữ nghề đan gùi truyền thống.

Chia sẻ với chúng tôi, già Ama H’Loan nói: “Bây giờ tuổi cao, sức khỏe yếu đi nhiều, tôi đan vì muốn giữ nghề của cha ông, chứ lớp trẻ bây giờ không mặn mà với nghề truyền thống, chẳng ai muốn học nghề. Mai này không biết có còn ai giữ nghề truyền thống nữa này không?”.

Cuộc sống ngày càng hiện đại hóa, sản phẩm công nghiệp đa dạng, tiện lợi, nên nhu cầu sử dụng đồ đan lát, thổ cẩm ngày càng ít, sản phẩm làm ra không bán được, nhiều người biết dệt, dệt giỏi trong các buôn làng cũng dần bỏ nghề.

Dệt thổ cẩm không chỉ bởi đam mê, nghệ nhân H’pion Bkrông, xã Hòa Xuân, TP.Buôn Ma Thuột còn nuôi hy vọng sẽ có người kế tục để nghề truyền thống của dân tộc không bị mất đi. Chẳng thế, cứ rảnh lúc nào bà ngồi vào khung dệt lúc đó.

 Nghệ nhân H’pion chia sẻ: Trước đây, người dân đặt mua nhiều nên ngày nào mình cũng dệt, nhưng bây giờ nhu cầu ít đi nên mình chỉ dệt lúc rảnh rỗi, rồi may sẵn để dùng, bán cho ai muốn mua. Muốn lan tỏa nghề dệt thủ công truyền thống của dân tộc, tất cả các hội thi, của địa phương, thành phố, tỉnh tổ chức, mình đều tham gia.

Theo ông Lại Đức Đại, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du  lịch tỉnh Đắk Lắk, để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc, trong đó có nghề truyền thống, các địa phương cũng đang rất nỗ lực, cố gắng. Hiện nay, định kỳ hàng năm hoặc 2 năm/lần các huyện tổ chức Ngày hội Văn hóa – Thể thao các dân tộc thiểu số nhằm quảng bá, phát huy bản sắc văn hóa các DTTS với nhiều nội dung như, biểu diễn cồng chiêng, văn nghệ dân gian; thi giã gạo, đan lát, dệt thổ cẩm… Tuy nhiên, số nghệ nhân tham gia đan lát chỉ còn đếm trên đầu ngón tay, còn nghề dệt thổ cẩm chủ yếu nghệ nhân lớn tuổi tham gia.